ANG KAHAPON SA NGAYON

akda ni Rolando Quiros Mallari MD

©Mallari,RQ 2017

Pagpapahayag: Lahat ng pangyayari sa salaysay na ito ay pawang kathang-isip lamang. Ang pagkakatulad sa tao, lugar, kaganapan at tiyempo ay nagkataon lamang.

Masayang-masaya si Minda sa araw na ito. Ikalawang buwan na siyang hindi dinanatnan. Ito'y hudyat na siya'y tunay na nagdadalantao na. Masaya siyang nagpunta ng ibayo upang ipaalam ito kay Gamal, ang lalaking naatasan ng kanyang tribung Baskag na kanyang makakaisang dibdib. Ayon sa tradisyon at kultura nila, pagkapanganak pa lang, sila ay mayroon ng nakatakdang maging asawa. Bagaman makabago na ang mundo ang tradisyong ito ay nasusunod pa rin sa kanila. Mayroong sinusunod na alituntunin ang tribu bago maisakatuparan ang pag-iisang dibdib. Kailangang magbuntis ang babae sa pamamagitan ng pagniniig at paghihintay ng dalawang buwan.  Kaya laking tuwa ni Minda at siya'y biniyayaan. Hindi suliranin kay Minda ang takdang lalake para sa kanya. Paano siya hihindi, mula pagkabata, naitangi niya na sa puso niya si Gamal. Si Gamal na siyang kakaiba sa lahat. Siya ay guwapo, matipuno, matalino at palaging pinuno sa lahat. Si Gamal ang lalaking magpapatuloy ng tradisyon nila - ang bagong salinlahi ng tribong Baskag.* Ang Baskag ay isang matulaing pook sa sentro ng Cordillera. Ang lugar ay pinamugaran ng mga katutubo na may sarili paniniwala na nalipat na sa bawat henerasyon ng nakalipas. Bagaman napasok na ng Kristiyanismo ang lugar nila, ang katutubong kaugalian ay nanatili pa rin sa kanila. At dahil nga rito sa kaugaliang ito umikot ang kuwento ni Gamal at Minda. 

Nakita na ni Minda ang bahay nina Gamal at hindi siya nagparamdam na siya'y nasa paligid na. Gusto niyang sorpresahin si Gamal para sa masayang balita niya. Maya-maya'y mayroon siyang naulinigan na nag-uusap, napagtanto niyang sina Gamal at ang ina nitong si Aling Rita na kung tawagin ay si Inang Ittang. Hindi mawari ni Minda kung bakit siya nagtago at pakinggan ang usapan ng  mag-ina. 

Inang Itta: Anong sinasabi mo Gamal? Nasa tamang kaisipan ka ba? 

Gamal: Inang, hindi ko gustong sirain ang tradisyon ngunit gusto ko pang mag-aral. May mga pangarap akong gusto kong matupad. 

Inang Itta: Anong gusto mong mangyari? Iwanan ang tribu? Sa iyo nakaatang ang salinlahi natin. Marami na ang umalis ngunit hindi na nagbalik. Sisirain mo ba pangako mo sa iyong namayapang ama? 

Gamal: Ina alam ninyong ayaw ko nito.

Inang Itta: E bakit ka pumasok sa mga ritwal. Nagalaw mo na si Minda ngayon ka pa ba tatalikod? Nakahanda na ang limang kalabaw, limang baka at dalawampung baboy para sa okasyon! Mag-isip ka Gamal! 

Marami pang napag-usapan ang mag-ina ngunit hindi na kinaya pang makinig ni Minda. Walang ingay siyang umalis, luhaan at punong-puno ng hinagpis. Dumeretso siya sa kanilang bahay at nagkulong siya sa kanyang kuwarto at kung ano man nasa isipan niya hindi ito maarok. 

Maagang bumangon si Minda kinaumagahan. Tulog pa ang lahat sa kanilang bahay. Dala-dala niya ang isang bag na naglalaman ng konting gamit niya. Nag-iwan siya ng sulat para sa mga magulang niya. Naglagay siya ng belo sa ulo at naglakad papuntang paradahan ng sasakyan. Umakyat siya sa bus na papuntang Baguio at pinili niyang umupo sa pinakalikod na upuan ng sasakyan. Ayaw niyang mapansin siya ng mga pasahero. Lahat naman sa kanila magkakakilala. Ipinagdasal lang niyang maraming turista ang sasakay para hindi siya halata. Nagtulog-tulogan na lang siya noong nakaupo na siya. Mayroong dalawang turista ang umupo sa karatig na upuan. Natuwa siya pero noong may isang matandang babae ang umupo sa tabi niya'y kinabahan siya. Di niya kakilala ito. Nginitian siya at siya'y ngumiti rin. Ibinaling na ang kanyang tingin at itinuloy na ang pagtulog-tulugan at ng umandar na ang sasakyan paalis parang nabunutan siya ng tinik sa dibdib. Noong nakarating na sila sa sumunod na bayan, lalong naging maaliwalas ang lahat kay Minda. Hindi na niya mapigilan ang luhang dumaloy sa kanyang mga mata. Naisip niya ang magiging buhay nila ng kaniyang magiging anak. Gusto niyang humagulgol pero pinigil niya dahil kahiya-hiya sa mga pasahero. Hindi niya napapansin pinapakiramdaman siya ng matandang babae na katabi niya. Lumapit ang konduktor at ibinigay tiket nila at siya ay nagbayad. Nagsalita ang matanda. 

Unding: Sa Baguio ka tutuloy? Ako rin at mahaba-haba pa rin ang biyahe. 

Minda: Opo. 

Unding: Ako pala si Unding. Inang Unding tawag nila sa akin dahil matanda na               rin ako. May tutuluyan ka sa Baguio? 

Minda: Madami po akong kamag-anak doon pero wala po akong balak pumunta              roon. 

Unding: Takas ka? 

Minda: Ha? 

Unding: Ibig kong sabihin mayroon kang tinatakasan? 

Napaiyak na ng tuluyan si Minda. Nang magulantang si Inang Unding...

Unding: Teka, teka.....Ikaw si Minda ang babaeng itinakda. 

         

Minda: Opo! Paano ninyo po alam? 

Unding: Ay ang batang ito, hindi mo na ako kilala. Aba'y tiya mo ako.                 Pangalawang pinsan ng nanay mo. 

Minda: Pasensiya na po. At para ninyo na pong awa, huwag ninyo pong sabihin sa mga magulang ko kung saan ako papunta. 

Unding: Ay hindi. Pero bakit mo tinatakasan ang responsibilidad sa ating lahi? 

At  delikado ang gagawin niya lalo pa at buntis siya. Inalok niya na tumira sa kanya si Minda at habang naghihintay makapanganak mga gawaing bahay muna ang gagawin niya. Pagkapanganak naman niya ay puwede siyang bumalik na sa pag-aaral. Walang magawa si Minda kundi umayon bagamat hindi niya alam ang kinabukasang tatahakin niya sa piling ng matanda. 

Malaking gulo at ingay ang pagkawala ni Minda. Hindi na matutuloy ang inaasam-asam na kasalan ng tribu. Mapapansin na malungkot at ligalig si Gamal. 

Ambet: O bakit ka malungkot at ligalig diyan? Di ba dapat masaya ka at nasolusyunan na problema mo? 

Gamal: Tanga ka talaga Ambet! Kung magpapakita ako ng saya ano na lang sasabihin sa akin. At tutoo namang malungkot ako pero hindi ko alam kung bakit? Parang mayroong nawala sa akin. 

Ambet: Aminin mo na kasing mahal mo rin siya e bakit mo iiwanan? Nakita nga kitang naninilip sa batis sa kanya noon e? 

Gamal: Gago! 

Akmang babatuhin ni Gamal si Ambet na tumakbo ng palayo habang si Gamal ay naiwang nagmunimuni. Tutoo rin ang sabi ni Ambet sa kanya. Lihim din siyang may gusto kay Minda. Nakahiyaan na lang niyang sabihin ito sa kanya dahil nga sa pagtatakda sa kanila. Para sa kanya si Minda ang pinakamaganda at mayuming dilag sa tribu. Alam niya, maraming kalalakihan ang may gusto sa kanya ngunit siya ang pinalad. 

Sa mga sumunod na araw, nalaman ng buong tribu na si Gamal ay natanggap sa akademya ng mga pulis at sa susunod na buwan siya'y papasok na. Naging palaisipan tuloy sa tribu kung sino ang sumira sa pagtaktakda. Dahil halata naman na hindi isang agarang pagpapasya ang pangyayari kay Gamal kumpara ang kay Minda. 

Sa kabilang dako, lahat ng alalahanin ni Minda ay nawala. Tutoong kamag-anak niya si Inang Unding. Si Inang Unding pala ang palagiang kuwento ng mga kababaihan na isa ring nakatakda noon ngunit hindi siya mabuntis-buntisan kaya hindi sila nagkatuluyan ng lalaking itinakda sa kanya. Sa kanyang malaking kahihiyan, lumabas ng tribu si Inang Unding. Marami din siyang hirap na pinagdaan ngunit nagpursigi siya sa buhay upang umangat. Umuwi lang siya bayan upang kausapin ang Mayor para imbitahin ang mga kababayan niya na magtrabaho sa pabrika niya ng bag at mga damit. Mayroon na rin namang mangilan-ngilan siyang katribu na nagtratrabaho doon at nabigyan niya ng sapat na tiwala sa trabaho. Trabahong bahay lamang si Minda dahil sa kanyang pagbubuntis. Hindi naman siya inoobliga ni Inang Unding na magtrabaho sa  pabrika dahil menor de edad pa lang siya noon at hindi naman iba ang turing niya kay Minda. Ganito ang situwasyon ni Minda hanggang nakapanganak siya. Laking pasalamat ni Minda dahil ang tumulong sa kanya ay isang kamag-anak na mabuti ang loob. Bagamat paminsan-minsan ay naaalala ni Minda si Gamal pinilit niyang ibaon sa limot ang mapait niyang nakaraan. 

Sa sumunod na pasukan pumasok si Minda sa isang pampublikong kolehiyo na malapit lang sa tinitirhan niya. Tamang-tama ito sa kanya at madali para sa kanya ang pag-uwi at maasikaso niya ang kanyang anak na si Armando na binigyan niya ng palayaw na Arman. Kumuha siya ng kursong  Sociology. Isang kursong naglalayong maintindihan lalo ang lipunan. Naging masigasig si Minda sa kanyang aralin at naging aktibo rin siya sa gawain sa eskwelahan. Hindi niya na namamalayan isa na siyang social activist na ipinaglalaban ang karapatang panlipunan ng mga kababaihan. Nagkaroon siya ng mga iba't ibang outreach programs para sa mga kababaihan ng mga tribu. Nagtapos siyang Cum Laude at noong kanyang pagtatapos isinuot niya ang kasuotang pambabae ng kanyang tribu bilang pagpupugay sa kanila. Inimbitahan niya ang kanyang mga magulang upang masaksihan ang kanyang pagtatapos sa kolehiyo. 

Natuwa ang mga magulang ni Minda sa kanyang kinahinatnan at lalo pa silang natuwa sa maglilimang-taong gulang na apo nilang si Arman. Nalaman rin nila kung ano ang rason kung bakit siya lumayas ng walang paalam. Laking pasasalamat din ng magulang niya na si Inang Unding ang nakatulong sa kanya. Dahil sa angking talino, inanyayahang magturo siya sa Pamantasan na siya rin niyang tinanggap. Nagpatuloy din si Minda sa pag-aaral ng abogasya. 

Minsan mayroong isang namatay na katutubong babae sa isang paraang hindi maipaliwanag. Nagrally ang maraming kababaihan at sumama ang mga ibang nasa akademya upang bigyan suporta ang mga katutubo. Isa na sa sumali si Minda. Nang biglang nagkagulo at nagkasakitan sa rally. Hinuli ang mga namuno at nasama si Minda sa grupo. Sa presinto ay maayos naman silang inasikaso at kung walang kasong isasampa sa kanila ng 24 na oras ay palalayain din sila! Wala pa siyang tatlong oras na nakakulong ay tinawag na siya at sinabing puwede na siyang lumabas. Akala ni Minda ay si Inang Unding ang umasikaso ng paglabas niya dahil tinawagan naman niya ito kaagad. Ngunit sa paglabas niya nakita niya ang isang pamilyar na mukha nakatayong naghihintay sa kanya sa harapan ng presinto, naka-uniporme ng pampulis. Hinding-hindi siya magkakamali tungkol sa taong ito. Tiningnan niya ang pangalan na nakalagay sa uniporme at nakaburda ng P/I Baclag. Isa ng ganap na opisyal ng pulis si Gamal. Isa na siyang Police Inspector. 

Sinalubong siya ni Gamal ng isang kakatwang pagbati. 

Gamal: Dito lang pala kita makikita! 

Minda: At bakit hinanap mo ba ako? 

Gamal: Opps, opps, bago mo ako awayin Professor Sagat, puwede ba kitang maimbitahang magmeryenda bago natin pag-usapan ang mga sama ng loob mo? 

Tiningnan niya si Gamal! Ibang-iba na ang tindig. Ibang-ibang kakisigan. At mayroon ng hangin ng otoridad ang dating. Naunang lumakad si Minda palabas ng presinto na siya namang naintindihan ni Gamal na pumapayag siya. Bago lumabas si Gamal sa presinto, nakita niyang nagbigay pugay ang mga pulis sa kanya na siya rin naman niyang ibinalik sa kanila. Nakaramdam siya ng pagmamalaki sa respetong ibinigay kay Gamal. Naglakad siya palabas ng presinto at hinabol siya nito. Dagling pumunta si Gamal sa kanyang sasakyan at inanyayahan siya nitong pumasok sa loob sa pamamagitan ng pagbubukas ng pinto. Pumasok siya loob ng kotse at umupo. Isa itong Toyota Vios at halatang segunda mano pero maayos at masinop ang sasakyan. Nahiya siyang magtanong kung saan sila pupunta kaya nagsawalang kibo na lang siya. Sadyang nakakabingi ang katahimikan sa loob ng kotse dahil sa hindi nila pagkikibuan. Humirin si Gamal at nagpalam siya kung puwede daw ba siyang magpatugtog. Tumango na lang si Minda na hindi kumikibo. Ewan kung sinadya ni Gamal at ang naisaksak niyang tugtog ay ang Dayang-dayang. Nagulat na lang si Minda dahil naalala niya na sinayaw nila noon ang tugtog at dahil sa isang aksidente sa bahag ni Gamal muntik-muntikan na itong nahubuan. Humagikgik si Minda dahil doon at alam na ni Gamal na naalala na niya ang katawa-tawang eksena ng nakalipas. Sabay na silang nagtawanan. 

Sa isang Chinese restaurant ata siya dinala ni Gamal. Nabasa niya ang salitang David's at nakita niya ang mga Chinese characters na sumunod sa pangalan. Maganda ang restaurant. Mayroong mga private dining rooms ito. Pumayag na rin Minda sa situwasyong ganoon dahil baka iba pa maisip ng mga tao na kakilala niya pag nakita siyang may kasamang pulis. Umorder sila ng pagkain nila at habang sila'y naghihintay ng makakain kalkulado ang mga salita nila. Kumain sila at noong nasa panghimagas na sila, doon na nagsimulang magsalita si Gamal. 

Gamal: Bakit mo ako iniwan? 

Minda: Kailangan mo pa bang tanungin yun sa akin Gamal? Dapat alam mo kung bakit? 

Gamal : Ibig mong sabihin narinig mo pag-uusap namin ni Inang Ittang? 

Minda: Sa tingin mo kaya bigla na lang akong aalis ng walang rason? Masakit ba Gamal na ikaw ang iniwan? Masakit ba na naunahan ka ng isang babae? 

Gamal : Hindi yun ang gusto kong mangyari. 

Minda: Ano gusto mo mangyari? Ituloy ang kasal pagkatapos iiwan mo rin kami? O iiwanan mo na lang kami basta? Kung me pangarap ka me pangarap din ako. Ngunit inalala ko ang tribung nilakhan ko kaya pumayag ako sa pagtatakda. Ngunit sakim ka Gamal. 

Gamal: Patawarin mo ako Minda. Alam kong nagkamali ako. Sakim na kung sakim. Matanong lang kita, bakit palagi mong sinasabing kami? Sino pa ba ang ibang maapektuhan? Ang tribu? Ikaw? 

Lumuluha ng sumagot si Minda.

Minda: Ang tanga mo Gamal! Ang tanga-tanga mo!

Magsasalita pa sana si Minda ng tumunog ang kanyang cellphone. Sinagot niya eto  at si Inang Unding ang nasa kabilang linya. Sinabi niya kung nasaan siya at sinabing sunduin siya. Dahil malapit na lang naman ang lugar ay wala pang sampung minuto ay nakarating kaagad. Nakilala siya ni Gamal na isa rin itong katutubong Baskag. Nag-iwan ng salita si Minda ke Gamal. 

Minda: Sanay ito na ang huling pagkikita natin sa isa't isa. 

Tinuldukan na ni Minda ang relasyon niya kay Gamal habang marami pa ring ipinagtataka si Gamal kung bakit ganon ang reaksiyon ni Minda sa kanya. 

Hindi  kinasuhan sina Minda sa nangyari at magmula noon nag-ingat na ng mabuti si Minda sa mga dinadaluhan niyang mga rally. Alam niyang tinagurian man siyang social activist ay marami pang bagay na puwede siyang gawin at kung paano tumulong. Si Gamal naman ay pinasundan at pinaimbistigahan si Minda at dahil dito nalaman niya  kung saan nakatira ang propesora. 

Nagpunta si Gamal sa bahay nina Minda. Hindi na nagulat si Minda dahil alam niyang malalaman at malalaman ni Gamal kung saan siya nakatira. 

Minda : Di ba tinapos ko na ang lahat sa atin noong huli tayong nagkita? 

Itinapon ni Gamal ang hawak-hawak niyang mga larawan na inalis niya sa isang brown envelope sa lamesita sa harapan ni Minda. Tiningnan ni Minda ang nga eto! 

Minda: So ano napag-alaman mo? Iniisip mong anak mo sa akin yan. Puwede ko namang sabihing kung kaninong lalake yan! 

Gamal: Minda please! 

Minda: Inisip mo sana noon yan bago mo inisip na iwanan kami. Di ba itinakwil mo na siya noon? Bakit babalikan mo ngayon ang dating basura mo? 

Gamal: Minda, inamin ko namang nagkamali ako. Kung hindi mo ako mapapatawad, bigyan mo naman ako ng puwang sa ating anak. 

Minda: Puwede kitang pahirapan Gamal. Gusto kong paabutin sa korte at pagastusin ka at lahat ng mg mumunting bagay lalagyan ko ng halaga at ipaako sa iyo. Gusto kong malasap mo ang sakit ng malapunyal na saksak sa dibdib ko na ginawa mo. Ngunit hindi ko ito gagawin. Ngunit gusto kong malasap mo rin ang pait. Makikita mo kung paano at  sa pamamagitan nito makikita mo na ang iniwan mo ay mahigit pa sa tunay na ginto. 

Halatang pinaghandaan ni Minda ang situwasyon. Inilabas niya ang kasulatan ng mga pagbisita ni Gamal sa bata at kung magkano ang sustento niya rito. Ibinigay niya ito kay Gamal. 

Minda:  Yan ang itinadhana ko. Pag-aralan mo. Ikunsulta mo sa abogado mo. Tapos maglaan ka ng araw at magpirmahan tayo. 

Medyo napatigagal si Gamal. Ngunit naintindihan niya si Minda dahil nasaktan niya ito. Hindi niya akalain na ang dating sunud-sunuran na babae ay magpapakita ng lakas at tibay ng loob. May tuwang namuo sa kalooban ni Gamal. Kinuha ni Gamal ang mga papeles at nagpaalam na kung puwede makita niya ang bata. Nagmatigas si Minda na makikita lamang niya ang bata kung nagkasundo na sila sa nilalaman ng papeles. Walang nagawa si Gamal kundi umalis na hindi man niya nasilayan ang kanyang anak. 

Sa kasulatang ibinigay ni Minda kay Gamal, wala namang bahagi na mahirap nilang pagkasunduan. Kaya naman niya ang buwang sustento. Medyo nakulangan siya sa panahon na ibinigay ni Minda sa kanya sa kanyang pagbisita at paglabas sa bata. Dalawang lingguhan lang sa isang buwan ang ibinigay niya para mapunta sa kanya ang bata. Naisip niyang tawagan ito at ipakiusap na gawing lingguhan ito ngunit noong kausap na niya ito ay ang nasabi na lang niyang gawing legal na ang usapan at ng masimulan na ito. Naging maayos naman ang situwasyon nila. Susunduin niya ang bata sa hapon ng Biyernes at sa pinagkasunduan nila sasama ang yaya ng bata at sila ay babalik sa linggo ng hapon. Pag sinusundo at inihahahatid ni Gamal si Arman at ang kanyang yaya, ni hindi man lang niya nasisilayan si Minda. Bagamat gusto ring maiayos sana ni Gamal ang relasyon niya kay Minda, naiintindihan niyang malayong mangyari sa ngayon. Itinutok na lang ni Gamal ang lahat sa pag-aaruga niya sa anak nila.

Talagang sadya ang mga ginagawa ni Minda. Bagamat naroon pa rin ang damdamin niya kay Gamal, kailangang maging malakas siya at ipakita niya rito na hindi siya ang mahinang babae na nakita lang ulit ang lalaking dating minahal e para bang nagkukumahog na siya sa pagtanggap ulit rito. Sa pagsapit ng bakasyon, bago sumapit ang simula summer classes, naisipan niyang magbakasyon sa Baskag. Alam niyang masosorpresa ang tribu sa pagbabalik niya. Kinausap niya si Gamal at sinabi niyang magbabakasyon silang mag-ina at darating sila sa araw ng panahon na takda para sa kanya. Naintindihan naman nito ni Gamal ngunit nakakailang ang pagiging pormal ni Minda sa kanya. Alalahanin man niya ang nakalipas, wala na ang tamis at saya ng pakikitungo ni Minda sa kanya. Hindi naman siya matulungan ni Inang Unding dahil pati ang matanda ay matamlay sa kanya. 

Nakahanda na ang lahat ng paglalakbay nina Minda ng dumating at ibigay ni Gamal ang bata. Nawala rin sa isip niya na tanungin kung saan pupunta si Minda. Tiningnan na lang niyang papalayo ang sasakyan nina Minda. Nakadama ng kirot sa dibdib si Gamal ngunit iwinaksi rin niya ang nadarama. 

Sa loob ng van, papuntang Baskag, nagsimulang magdaldal si Inday na yaya ni Arman. At nagsalaysay ito na sa linggong yaon una niyang nakita na me magandang babae sa bahay at mukhang kasal ang pinag-uusapan nila. Balewala kay Minda ang naririnig niya ngunit si Inang Unding ang hindi nakatiis magtanong. 

Inang Unding: Kaninong kasal naman yun? 

Inday: Sa magandang babae at ke.....

Inang Unding: Kanino? 

Inday: Kay Sir Gamal ata! 

Tiningnan lang ni Minda ang dalawa at maya-maya'y nag-inat at nagkunyaring natulog. Mahaba ang biyahe papuntang Baskag. Mga labindawang oras din mula Manila. Buti na lang ngayon magaganda na ang daan. Dati rati hirap ang sasakyan at umaabot ng dalawampung oras ang biyahe. Bihasa ang nakuhang driver ni Inang Unding. Isang katutubo ng tribung Baskag na nagtratrabaho sa pagawaan ng bag. Bukang-liwayway na noong narating nila ang kabayanan. Bagamat tag-araw, mararamdaman mo pa rin ang lamig at ginaw ng panahon. Natuwa ang mga mata ni Minda at mga kasama niya sa ganda ng umaga at paligid at ang mga ulap na nakikipaghalikan sa mga bulubundukin. Tumigil ang sasakyan sa St. Anthony's Cafe at nagsibabaan sila sa sasakyan. Nandoon na ang mga magulang ni Minda. Nagulat sila sa isang pagsalubong na wala sa hinagap nila. Mayroong isang munting palatuntunan ng pagsalubong. Yumakap si Minda sa kanyang mga magulang. At masugid nitong pinananood ang sayawan ng salubong. Inihainan siya ng everlasting na bulaklak pagkatapos ng sayaw. Nagbigay ng isang salita ang Mayor ng Baskag at hinikayat niyang magbigay ng salita si Minda na nagpaunlak naman. Inanyayahan ni Minda ang lahat upang sumama sa mga pagsasanay sa livelihood programs. Sa sumunod na sampung araw ng mga pagsasanay nakita ni Minda na hindi lang siya nag-iisa. Marami na rin palang mga kababaihan sa tribu ang mga umalis at bumalik upang ipagpatuloy ang pagtulong sa mga kababaihan. Tuwang-tuwa siya dahil umusad na pala ang kanyang adhikain. 

Umuwi ng Maynila sina Minda na sobrang saya. Nakita niya ang mga pagbabagong naganap sa Baskag. Bagamat me tradisyon pa ding sinusunod nakikita niyang ang boses ng mga kababaihan ay naririnig na rin upang magbigay kuro-kuro at palagay. Malaki na ang impluwensiya ng edukasyon at panahon . Maski malayo ang biyahe kakaibang inspirasyon at lakas ang dulot nito sa kanya. Pagkatapos ng dalawang araw, muling sinundo ni Gamal ang anak. Nakiusap siya na kausapin si Minda, na siya namang pinaunlakan nito.

Gamal: Umuwi ka pala sa atin, di mo man lang ako sinabihan at sumama naman ako sa inyo. 

Minda: Aba Gamal, huwag kang magkunwari na isa tayong masayang pamilya! 

Gamal: May ipapakiusap sana ako sa iyo. 

Minda: Ano yun? 

Gamal: Kukunin ko sanang ring bearer si Arman sa isang kasalan? 

Minda: Kasal mo? Baki hindi pa Best Man ang itinoka mo sa kanya? 

Gamal: Minda naman....

Minda: A ok! Anak mo siya! Walang problema sa akin iyon. 

Nagpasalamat si Gamal sa pagsang-ayun ni Minda sa hiling niya. Bagamat naguguluhan at di niya maintindihan ang mga reaksiyon ni Minda. Ipinasyal ni Gamal ang bata sa mall at sa labas na rin sila kumain. Pagdating sa kanyang bahay nadatnan ni Gamal ang babaeng magiging asawa ng matalik niyang kaibigan na si Samal.Ang babaeng ito ay si Simang. Nakasama ni Gamal si Samal sa pagpasok sa akademya at sa pagsasanay nila. Lalong umigting ang samahan ng dalawang ito noong iniligtas ni Samal ang buhay ni Gamal sa isang napipintong trahedya. Sabi ng mga kasamahan nila ay para silang magkapatid lalong-lalo na't magkasingtunog ang pangalan nila. Nasa isang importanteng operasyon sa military si Samal kaya hindi niya maasikaso ang paghahanda sa kasal nila ni Simang. Kaya hiniling nito kay Gamal na siya muna ang umasikaso kay Simang. Kung sa mga sukat ng damit at kung ano pa man, dahil magkasingtangkad at magkasingsukat sila, si Gamal ang inatasan niya para sa kanya. Pati pagpili ng wedding entourage niya ibinigay ang responsibilidad sa kaibigan niyang matalik. Para tuloy naging wedding coordinator si Gamal. 

Pagkadating nila, nag-ayos lang si Gamal at dumeretso na sa usapang kasal nila ni Simang. Si Inday naman ay umaaligid-aligid at pilit namumulot ng kung anong maibabalita niya sa bahay. Narinig niya na kinaumagahan, pupuntahan nila ang reception at simbahan kung saan gagawin ang kasal. Isa itong magarbong military wedding. Mangani-nganing gusto na ni Inday  umupo sa tabi ni Gamal at Simang upang makinig pa lalo. Laking tuwa ni Inday dahil kinaumagahan isinama silang dalawa ni Arman sa mga pupuntahan nina Gamal at Simang. Isinama sila sa simbahang San Isidro de Labrador sa may Antipolo City. Nasa tuktok ito ng bulubundukin at kitang-kita mo kagandahan ng lugar. Sa isang kasal kung saan tiyempong lulubog na ang araw ay isang napakaromatikong pangyayari. Pagkatapos maitala at maitakda ang kasal , nagpunta naman sila sa reception area sa L'Orchard Garden Venue. Nakipagsarahan na rin sa negosasyon si Gamal at Simang rito. Ang sa pagkain naman ay sa sikat na Chef Chryztina Catering Services. Parang kulang ang araw noong dumaan sila sa puwesto ng fabolosang designer na si Aryel Dulay. Buong entourage ay ipinagawa sa kanya at nagpasukat na rin sila dito. Habang nangyayari ang mga ito, intrigang-intriga naman si Inday. Hindi niya maubos-maisip na hindi ang amo niya ang makatuluyan ng mamang pulis na tatay ng alaga niya.  

Noong inihatid ni Gamal ang anak at yaya niya, tulad ng dati hindi siya hinarap ni Minda. Si Inday naman ay sabik na nagkuwento sa mga nangyari sa kanila ng alaga. Nagkuwento pa siya na kaninang umaga pagkatapos nilang magsimba, dumaan sila sa Deybid's Best Face and Hair Saloon upang isara ang kontrata sa make up services sa kasal. Nakuwento rin niya na nagtrial make up sila sa umagang yaon at ang ganda ganda raw ng kinalabasan. Tuwang-tuwa at kilig na kilig si Inday na nagkukuwento. Walang imik at reaksiyon naman si Minda habang kumakain. Pagkatapos niyang kumain at mag-ayos ng kinanan, binalikan niya si Inday. 

Minda: Inday, me ibibigay pala akong lipstick sa iyo. 

Inday: Talaga ate? 

Minda: Oo! Napakagandang lipstick. Pag naipahid mo na sa labi, nagdidikit ito             para matigil ka sa kadadaldal mo. 

Nagulat at nalito tuloy ang madaldal na si Inday. Napakamot na lang siya ng ulo. Tumuloy naman sa study room niya si Minda. Kinuha niya ang isang libro at binuksan niya ito. Ngunit nakatitig lang siya sa pahinang binuksan niya. Pagkatapos, tumitig siya sa kawalan. Pinaglaro niya sa isip niya si Gamal - mula pagkabata at hanggang sa ngayon. Pinilit niyang iwinaksi ang nararamdaman niya. Ano pa ba ang dapat niyang gawin e ikakasal na si Gamal. 

Sa mga sumunod na araw, parang robot ang pakiramdam ni Minda. Ang pakiramdam niya ay sumusunod lang siya sa agos ng mga pangyayari . Ayaw niyang mag-isip ng ikabibigat ng kanyang dibdib. Alam niyang mahahalata siya ng mga tao sa bahay ngunit kilala niya si Inang Unding. Marespeto ito sa nararamdamang emosyon niya. Minsan nabigyang payo na siya noon at sinabihan siyang iiyak niya ang nararamdaman niya. Ngunit ano pa ba ang gagawin niya? Paano niya iiyak ang nawalang pag-ibig kung ang noon ay iniyakan na niya?

Sa sumunod na pagsundo ni Gamal sa anak, humingi ng pahintulot si Gamal na kausapin siya. Dati rati hinihindian niya ngunit siya'y nagpaunlak ulit. 

Gamal: Salamat. Gusto ko lang sanang imbitahin kita sa ....

Minda:  kasal....

Gamal: Ah oo yamang ring bearer naman si Arman natin.

Minda: Ay naku Gamal kayo na lang. At kung sa tingin mo magagamit mo ang               kasal na ito para masaktan ako lalo, nagkakamali ka. 

Gamal: Hindi naman sa ....

Binawi na kaagad ni Minda ang sasabihin ni Gamal at sinabihan silang mabuti pang tumuloy na sila. Walang nagawa si Gamal kundi magpasalamat at umalis na lang kasama ang anak at yaya. Sa loob ng sasakyan, tinanong ni Gamal si Inday kung me naikuwento siya kay Minda na ikinaiinis niya. 

Inday: Ay naku kuya naikuwento ko lang naman yung tungkol sa kasal ninyo ni              Ate Simang. 

Gamal: Kasal namin ni Simang? 

Muntik ng nabulunan at mapatawa si Gamal ngunit kinontrol niya sarili niya. Minabuting hindi niya sabihin ang katotohanan kay Inday at baka makatulong pa itong magpatunay sa nasa isipan niya. Naging abala siya sa paghahanda sa kasalan ngunit bago ang araw ng kasal nakipagkita siyang ulit kay Minda na kung puwede ay dumalo naman siya sa kasal. Bagamat hindi nagpaunlak si Minda sinabi na lang niyang pipilitin niyang pumunta. Sinabi ni Gamal ang lugar at oras ng kasal dahil nakalimutan daw niya ang imbitasyon sa bahay. Ibibigay na lang daw niya ito kay Inday. 

Sa araw ng kasal, hindi mapakali ang Minda, nag-iisip kung siya ba'y dadalo sa kasalan. Nakita ni Inang Unding ang nangyayari sa kanya at nagbigay ito ng payo na kung nasa puso pa niya ang lalake pumunta siya upang lubos-lubusan na niya itong pakawalan. Ganon na nga ang naging desisyon ni Minda. Dumalo sa kasal para lubusang ng pawalan ang mga demonyong nagpapabigat sa kanyang dibdib. 

Patapos na ang misa at seremonyas ng kasal noong dumating siya. Alanganin siyang pumasok sa simbahan. Nakaabang naman sa may pintuan ng simbahan si Gamal at kitang-kita niyang nangingilid na ng luha si Minda. Unti-unting naglakad papasok ng simbahan si Minda. Inokupahan niya ang pinakahuling upuan na malayo sa altar. Walang imik siyang lumuha ng buong pait. Nag-isip siya ng mabuti at nagdesisyon siyang lumabas ng simbahan. Hindi niya alam na lahat ng galaw niya ay minamatyagan siya ni Gamal. Sumunod si Gamal kay Minda sa labas at ....

Gamal: Aalis ka na ba? 

Napatigil si Minda sa kanyang paglayo. Napatango na lang siya sa tanong. 

Gamal: Masyado bang masakit na makita ang mahal mo na mapapakasal sa ibang babae? 

Noong narinig ni Minda ang tanong ba yun, lalo pa siyang lumuha at ng umikot siya para sagutin ang kausap niya ay nagulantang siya . 

Minda: Ikaw? 

Gamal: Oo bakit? Sino ba sa akala mo? 

Minda: Di ba ikaw ang ikinasal? 

Gamal: Kung ako ba yun, bakit ako naririto sa labas? 

Hindi makasagot si Minda at nilapitan na siya ng tuluyan ni Gamal. Hinawakan niya ito sa balikat ng una at tuluyang niyakap si Minda na hindi  na nagpakita ng paglaban. Habang yakap-yakap ni Gamal ito ay sinasabi niyang: 

Gamal: Aminin mo na kasi na mahal mo pa rin ako. 

Itinulak ni Minda si Gamal sa pagkayakap sa kanya. Tinitigan ito ng mabuti at nagsalita. 

        Minda: Sige papayag ako kung makakaya mong maghanda ng limang kalabaw,                           limang baka at dalawampung baboy! 

Nagulantang noong una si Gamal ngunit noong napagtanto niya ang ibig sabihin ni Minda ay malakas na sumigaw sa tuwa. Niyakap si Minda at pataas na ipinagbunyi. Sa hindi pagkakaalam ni  Minda ang lahat ng ito ay naitatala. Nagbakasakali ng malaki itong si Gamal na magigiging positibo ang plano niya. Nagulat na lang si Minda ng biglang naglaglagan ang mga confetti. Nagulat pa siya lalo ng nagmungkahi si Gamal na sila'y pakasal na rin. Naglabasan na sina Inang Unding, Inday , Samal at Simang sa patio ng simbahan. Nagulat si Minda sa sorpresang ginawa sa kanya. Walang puwang na kasiyahan at ligaya ang nangyari sa kanya. 

Dahil sa mala-dramang panukala ni Gamal, nailagay ito sa social media at nagkainteresado ang mga TV station. Ang tradisyonal na kasal ng mga Basksg ay siyang tampok sa isang na programa sa TV. Isang araw bago sinimulan ang Kristiyanong kasal ng dalawa, nagkaroon ng ritwal ng kasal sa kanilang tribu na dinaluhan ng mga kamag-anak ng partidos. Sa araw ng ritwal, nakagayak pangkatutubo ang dalawa. Nagkatay sila ng baboy at tiningnan ang lamang loob kung ito'y sadyang malinis at nag-alay ng dasal para sa isang maluwalhating pagsasama. Sa araw ng kasal sa simbahan, isang damit pangkasal na gawa ng sikat na designer na si Carlo Montefalcon. Ito ay kumuha ng inspirasyon sa damit katutubo at Pambansang kasuotan. Napakakisig ni Gamal sa kanyang kasuotang pang-gala sa military. Pagkatapos ng kasal ay ang kasiyahan ng pagtanggap sa bagong kasal na dinaluhan ng lahat pati imbitadong bisita. Nagkaroon ng kasiyahan na may kantahang at sayawang katutubo. Doon ginamit ang limang kalabaw, limang baka at dalawampung baboy. 

Maliban sa tuwa ng magsing-irog, higit ang tuwa ng lahat dahil ang itinakda ay naitakda na rin.

Pahayag: Ang mga larawan ay hindi akin. Ginamit ko sila para ipakita ang kagandahan ng kuwento. Kung me nalabag man ako sa paggamit ng mga larawan, pakisulatan ang me akda at aalisin namin ang mga ito, Salamat